Jeleń
Jeleń - Historia
Pierwsze wzmianki pochodzą, z 1242 kiedy to Jeleń stał się własnością biskupów krakowskich i częścią klucza sławkowskiego, a w okresie późniejszym klucza lipowieckiego. W 1303 roku otrzymał od biskupa Jana Muskaty przywilej lokacyjny. Na terenie miejscowości istniała karczma, warzelnia piwa, łaźnia i rozległe ogrody. W XV w. Jeleń miał prawo do 12 jarmarków rocznie oraz posiadał komorę celną, z której pobierano cło wodne.
Nazwa Jeleń jest nazwą topograficzną od wyrazu jeleń, może być nazwa patrymonialna od imienia Jeleń, jako że za czasów Władysława Łokietka wielu wojów nosiło to imię.W XIV wieku była to osada flisów - kopaczy galeny i rudy żelaza. Należała do ksztaleni w Chrzanowie. Ligęzowie z Chrzanowa mieli w Jeleniu zajazd - karczmę, własnych służebników, kapliczkę do której przyjeżdżali mnisi z Tyńca, Kalwarii i Alwerni. Jan III Sobieski zbierał tu tabory i obsługę dla rycerstwa.
Nazwa: Parafia pw. Świętego Krzyża
Data budowy: 1914r.
Położenie: Jaworzno, ul. Zwycięstw A 33
Historia:
Istniała w Jeleniu kapliczka, prawie w tym miejscu, gdzie dziś stoi kościół, krakowscy kupcy zatrzymywali się w Jeleniu w dni jarmarczne koło dzisiejszej studni, gdzie również była w pobliżu karczma. Karczma spłonęła w czasie pożaru w 1890 roku. Ród Grabiańskich trudnił się hodowlą bydła i koni, po które przyjeżdżali pułkownicy Jana III. Jeleń odwiedzali krakowscy biskupi, Zbigniew Oleśnicki, Piotr Tylicki i inni. W 1666 roku biskup Jan Małachowski poświęcił kaplicę, a biskup Andrzej Załuski odwiedził tutejszą szkółkę. W 1839 roku wielu Jelenian poszło do oddziału Kurowskiego i brało udział w walkach o Maczki.Z tego czasu pochodzi obraz "Stygmaty św. Franciszka". Jest tu tablica ku pamięci księdza Jana Koska, który pracował 34 lata i zmarł w dniu 25 listopada 1886 roku. Jest epitafium Franciszki Rze- szyńskiej żony nauczyciela z datą 27 czerwca 1830 roku.
Parafia pw. Świętego Krzyża w Jaworznie-Jeleniu została ustanowiona 1 września 1914 r. przez metropolitę krakowskiego Adama Sapiehę. Pierwszym proboszczem został ks. Wojciech Pitala.
Nazwa: Kaplica w Dębie
Data budowy: XV w.
Położenie: Jaworzno,
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Niewielka osada Dąb, znajdująca się obecnie w granicach administracyjnych miasta Jaworzna stanowi dotąd część parafii Przemienienia Pańskiego w Libiążu dekanatu Libiąż i Archidiecezji Krakowskiej. Mimo iż całe miasto Jaworzno wraz z włączonymi do tego miasta parafiami zostały w ostatnim czasie wyłączone z diecezji krakowskiej i podporządkowane utworzonej diecezji w Sosnowcu., to Dąb wraz z macierzysta parafią w Libiążu utrzymał się przy diecezji krakowskiej i stanowi nadal jej najbardziej wysuniętą jej część.
Związki Dębu z Libiążem datują się od najdawniejszych czasów, kiedy to Dąb wraz z Libiążem, Chełmkiem, Bobrkiem, Gromcem i innymi mniejszymi miejscowościami wchodził w skład „klucza bobreckiego”, stanowiącego majątek rodów Ligęzów, Dębińskich i Ogińskich, w okresie przed II Wojną Światową – Sapiehów.
Już w tych czasach, w lasach nad Przemszą istniała niewielka osada robotników leśnych, którzy wyrąbywali lasy należące do dworu, przecierali drewno w miejscowym tartaku, a następnie spławiali je Przemszą. Nad Przemszą również z miejscowego drewna budowano galary i łodzie. (resztki jednej łodzi są zatopione w Przemszy powyżej wpływającej Matyldy).
Dopiero w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej – co już jest historycznie potwierdzone, gmina Dąb stanowiła jedną z miejscowości podlegających wójtowi w Bobrku. Po likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej w 1846 r. Dąb stanowił odrębną gminę wiejską z własną radą gminną i wójtem.
Jako samodzielna gmina Dąb utrzymał się do roku 1933. Na skutek przeprowadzonej w tym roku reformy, Dąb stał się jedna z gromad gminy zbiorowej Chełmek. Również w czasie okupacji niemieckiej Dąb podlegała burmistrzowi w Chełmku. Podobnie po II wojnie Światowej, aż do reformy administracyjnej w roku 1954 należał do gminy Chełmek.
Od roku 1956 Dąb został włączony do gromady Jeleń, później od roku 1958 do osiedla Jeleń, a następnie od roku 1966 do miasta Jeleń. W wyniku dalszych zmian administracyjnych w roku 1977 Dąb wraz miastem Jeleń wszedł w granice miasta Jaworzna.
Mimo licznych przeobrażeń i zmian administracyjnych Dąb utrzymał się w granicach parafii Przemienienia Pańskiego w Libiążu.
Ślady uczestnictwa mieszkańców Dębu w życiu parafii znajdują się w zapisach ksiąg parafialnych. Z przekazów ustnych wiadomo, że Dębianie zawsze uczestniczyli w pracach parafii i włączali się bądź to czynem, bądź ofiarą do prac prowadzonych przez parafię. Mimo znacznej odległości od kościoła parafialnego mieszkańcy Dębu czynnie włączali się w budowę nowego kościoła parafialnego oraz cmentarza co potwierdza kronika ś.p. Stanisława Porwita „A także mieszkańcy nigdy nie żałowali grosza na cele kościelne. Jak wynika z moich wypisów z ksiąg gminnych płacono na nowy kościół w Libiążu 140 000 Koron. Dla organisty 200 koron rocznie przez 10 lat od 1902 – 1912.Na pensję organiście płacono z gminy Dąb 12 Koron i 35 halerzy. W roku 1897 złożono na reperację organów jeszcze w starym drewnianym kościółku 15.X. 8 złotych reńskich 55ctw. Dnia 20.VIII.1889 r. złożono na reperację murów dookoła kościoła 4 fl.25 ct.
2.III.1900 Dąb wysyła do Libiąża pełnomocnika w sprawie budowy kościoła, był nim ś.p. Jan Pacwa.”
Zarówno przed I wojna światową, jak i w okresie międzywojennym prawie cała ludność, nie patrząc na odległość uczestniczyła we wszystkich nabożeństwach niedzielnych i świątecznych. Znana jest przynależność kobiet do III Zakonu oraz do Arcybractwa Straży Honorowej. Również w okresie przedwojennym na terenie Dębu istniały Róże dziewcząt, niewiast i mężczyzn.
Ściślejsze związki z kościołem parafialnym nastąpiły z chwilą otwarcia w Dębie 4 – ro klasowej szkoły powszechnej. Miało to miejsce w roku 1910 (przedtem niektóre dzieci uczęszczały do szkoły w Jeleniu). Prawdopodobnie od tej pory prowadzone były w szkole lekcje religii. Gospodarze posiadający konie zobowiązani byli do przywożenia i odwożenia księdza z Libiąża.
Częste przy tym były przypadki, że ksiądz, szczególnie ksiądz kanonik Franciszek Flasiński, w okresie letnim przychodził na lekcje religii piechotą, drogą przez las. Zdarzał się również, że dzieci szkolne wychodziły przed księdza aż pod przejazd kolejowy ( mniej więcej połowa drogi). Przynoszono wówczas od dróżnika kolejowego (Pana Sworzeniowskiego) stół i krzesło, wokół których na ziemi siadały dzieci i w ten sposób, na wolnym powietrzu, w połowie drogi między Libiążem i Dębem odbywały się lekcje religii. Normalnie nauka religii odbywała się w budynku szkolnym. Dopiero po usunięciu religii ze szkół przez władze oświatowe naukę tę prowadzono w domach prywatnych, a w końcu w częściowo oddanym do użytku, budowanym punkcie katechetycznym.
Nazwa: Kapliczka św. Jana Nepomucena w Jeleniu /zburzona/
Data budowy: 1783 r
Położenie: Jaworzno, ul.
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Kapliczka św. Jana Nepomucena w Jeleniu /zburzona/
W pobliżu kościoła istniała historyczna kapliczka poświęcona św. Janowi Nepomucenowi. Pochodziła już z XV wieku, postawił ją tu biskup, jakoby mieszkający w Jeleniu i tu odbywały się nabożeństwa.
Inna wersja głosi, że postawili ją mieszkańcy Jelenia w sto lat po zwycięstwie Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w 1783 roku. Inna jeszcze wersja głosi, że postawili ją powstańcy a raczej odnowili po powrocie spod Maciejowic. Przy tej kapliczce odbywały nabożeństwa a je- lenianie idący do powstania w 1864 roku składali tu przysięgę na krótko przed bitwą pod Krzy- kawką i jakoby odbierał ją sam Francesco Nullo.
Jeszcze w 1970 roku kapliczka miała gontowy dach, kwadratową wieżyczkę zwieńczoną małą sygnaturką, zwołującą na "Anioł Pański". W bocznych ścianach były małe okienka. Dach miała dwuspodowy gontowy, a wewnątrz był ołtarzyk. W nim postać, naturalnej wielkości św. Jana. Front kapliczki był zbliżony do baroku, a sama figura była dziełem miejscowego stolarza - cieśli Jana Żurawika. Kapliczka stała na posesji rodziny Majewskich, a ostatnim właścicielem był Grzybek. Ten kazał rozebrać kapliczkę. Co się stało z piękną rzeźbą nikt nie wie. Był to wyjątkowo cenny zabytek sztuki ludowej i na skutek nieporozumienia został zniszczony.
Nazwa: Kaplica Matki Boskiej Piekarskiej
Data budowy: 1800 rok
Położenie: Jaworzno,ul. Zwycięstwa 100
Historia:
Kaplica Matki Boskiej Piekarskiej w dzielnicy Jeleń. Wybudowana w roku 1800 w miejsce drewnianej z XVI wieku. Ma postać małego kościółka- w środku znajduje się ołtarz i może zmieścić się do 20 ludzi.
Nazwa: Kapliczka słupowa w Dębie
Data budowy: 1863 r
Położenie: Jaworzno, ul.
Historia:
Kapliczka słupowa w Dębie - Jeleniu /Stefana Batorego/ urokliwa słupowa kapliczka o wymiarach 1x1x4 m. Ma dwuspadowy daszek kryty papą dawniej gontem zwieńczony małym krzyżykiem. Od frontu ma wnękę, w której jest rzeźba św. Jana Nepomucena. W górnej wnęce było miejsce na lampkę oliwną, która w nocy wskazywała drogę do Jelenia. Jest ona zawsze otoczona wazonami na kwiaty. Dawniej był tu ogródeczek. Kto ją postawił trudno dociec, ale według relacji mieszkańców została zbudowana z kamienia krótko po powstaniu styczniowym w 1863 roku. Kiedy Szwedzi w 1656 roku spalili osadę ocalała jedynie pierwsza kapliczka a jak głosi legenda był tu w 1454 roku mały kościółek, w którym królowa Elżbieta spotkała się ze swoją teściową królową Zofią, ostatnią żoną króla Władysława Jagiełły, kiedy Elżbieta jechała do Krakowa.
Inna legenda opowiada, jakoby to król Stefan Batory polował w Dębie na tury i jelenie. Te legendy są do dziś żywe na terenie Dębu.
Osada na Dębie znana już była w XVI wieku. Było kilkunastu królewskich mielników, ocio- sków i dularzy. Była otoczona ostrokołem. Jeszcze w 1985 roku istniał tu stary drewniany koło kapliczki i tu miała być słynna karczma, gdzie przebywał król jegomość.
Nazwa: Kapliczka słupowa na posesji nr 87
Data budowy: 1890 r
Położenie: Jaworzno, ul.
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Kapliczka znajduje się już na Łęgu po prawej stronie za kościołem. Ma wymiary 1x1x5 m do dwuspadowego dachu, krytego drobną dachówką. Wnękę ma zdobioną ornamentem. Wnęka oszklona a w niej obraz Matki Bożej Tuchow- skiej. W górnej wnęce miejsce na latarnię, którą zapalano wieczorami, kiedy jeszcze nie było światła elektrycznego. U podstawy wypisana data odbudowanej, bo poprzednia była drewniana. Odnowiona w 1935 roku znajduje się na posesji p. Wlerii Banasik. Obraz był poprawiany. Ostatnio wnękę okratowano. Według relacji Stanisława Proksy kapliczka pochodzi z 1890 roku
Nazwa: Krzyż
Data budowy: Postawiony w końcu XIX wieku
Położenie: Jaworzno, ul. Zelwerowicza
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Jeleń Krzyż przydrożny usytuowany przy ul. Zelwerowicza za ostatnimi budynkami. Wzniesiony przy dawnym szlaku handlowym wiodącym z Jelenia do Chrzanowa, droga ta nosiła nazwę "drogi powiatowej". Postawiony w końcu XIX wieku. Na cokole z wnęką znajduje się mały krucyfiks. Całość znajduje się pomiędzy czterema słupkami kamiennymi.
Nazwa: Kapliczka
Data budowy:
Położenie: Jaworzno, ul. Zwycięstwa obok domu nr 51
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Kapliczka ma formę słupa na rzucie kwadratu. Poszerzona dolna część tworzy stopkę. W połowie wysokości boczne ściany przecinają daszkowe gzymsiki. W górze słup rozszerza się esowato, tworząc wielowarstwowy gzyms. Kapliczka nakryta daszkiem brogowym. Na szczycie mały, metalowy krucyfiks na kielichowej stopce. Kapliczka posiada dwie wnęki. W górnej części większa, prostokątna wnęka z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem. Poniżej, mała, pozioma wnęka z obrazkiem MB Kalwaryjskiej. Obie wnęki zamknięte przeszklonymi drzwiczkami o starannej obróbce snycerskiej.
Kapliczka stoi w granicy posesji, frontem od strony drogi. Przed kapliczką ułożono kilka płytek chodnikowych.
Nazwa: Kapliczka mała
Data budowy:
Położenie: Jaworzno, ul.
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Kapliczka słupkowa
Nazwa: Krzyż z różańcem
Data budowy:
Położenie: Jaworzno, ul.
Koordynaty GPS:
Link do udostępnienia:
Historia:
Krzyż z różańcem i inskrypcją Boże Ratuj Polskę